Khi Thực Tại Cứu Rỗi Thị Giác - Màu sắc cường điệu và vẻ đẹp thực tế
- Gối
- 7 thg 4
- 9 phút đọc
Tôi bắt đầu nhận ra một hiện tượng mơ hồ trong quá trình làm việc với gốm sứ: cảm giác bất an với màu sắc thật của chất liệu. Nỗi bất an này không đến từ giới hạn kỹ thuật hay tay nghề, mà đến từ một sự trượt lệch tinh vi giữa kỳ vọng thị giác và trải nghiệm vật lý.
Khi chụp ảnh tác phẩm, tôi có xu hướng đẩy nhẹ sự tương phản — không quá nhiều, nhưng vừa đủ để làm chúng đẹp như trên mạng. Dần dần, tôi bắt đầu thấy bản thân không còn thỏa mãn với gam màu tự nhiên của gốm dưới ánh sáng đời thường. Màu thật trở nên nhạt, xỉn, thiếu sắc tố, dù đó chính là gam màu đã từng khiến tôi say mê.
Vấn đề này có lẽ không chỉ là chuyện cá nhân. Trong bối cảnh mà hình ảnh nghệ thuật lan truyền chủ yếu qua nền tảng kỹ thuật số — nơi màu sắc được kiểm soát, bão hòa, khuếch đại — người nghệ sĩ dường như đang sống giữa hai tầng thực tại: một thực tại vật chất, và một thực tại hình ảnh được điều chỉnh để phù hợp với gu thẩm mỹ thị trường hoặc thị giác online.
Bài viết này là một phác thảo sơ khởi, thiên về suy nghĩ cá nhân về hiện tượng này. Đồng thời, tôi muốn đặt câu hỏi ngược lại: liệu người nghệ sĩ, khi sống và sáng tác trong điều kiện ấy, có cần học lại cách nhìn — học lại cảm xúc thị giác nguyên thủy — hay chấp nhận rằng cảm thức về màu sắc của mình đã là một thực thể lai ghép, không còn thuần túy như trước?
NỘI DUNG
1.Sự chuyển đổi màu sắc giữa hai thực tại: thực tế và kỹ thuật số
Một trong những khác biệt căn bản giữa hình ảnh kỹ thuật số và vật thể ngoài thực tế là cách chúng hiển thị màu sắc.
Trên màn hình, màu sắc được tạo ra từ ánh sáng tự phát (additive color), pha trộn từ ba kênh RGB. Còn ngoài đời, màu sắc là ánh sáng phản chiếu (subtractive color), bị chi phối bởi chất liệu, bề mặt và nguồn sáng. Vì vậy, một chiếc ly gốm với lớp men xám xanh lốm đốm dưới ánh sáng mặt trời có thể mang đến cảm giác dịu dàng và sống động, nhưng khi chụp bằng điện thoại, nó sẽ trở thành một phiên bản "nhợt nhạt" của chính nó. Chính vì thế, tôi bắt đầu việc chỉnh sửa ảnh chụp các tác phẩm của mình, luôn phải kiềm chế bản thân để không rơi vào tình trạng chỉnh sửa quá mức. Mục đích của tôi không phải làm mọi thứ hoàn hảo theo tiêu chuẩn thị giác hiện đại, mà là để hình ảnh đó phản ánh đúng cái tôi muốn khán giả cảm nhận — một phiên bản chân thật, chứ không phải một "avatar hoàn hảo".
Tuy nhiên, kỹ thuật số lại không chấp nhận sự bất toàn. Noise, bóng đổ, sự thay đổi màu sắc do ánh sáng xiên, hay các lớp men không đều… đều có thể dễ dàng bị chỉnh sửa, làm sạch, hoặc thậm chí nâng lên thành hiệu ứng thị giác cường điệu.
Vậy, câu hỏi đặt ra là: màu "thật" nằm ở đâu?
Hoặc có thể màu thật chưa bao giờ tồn tại — mà chỉ là một chuỗi các phiên bản màu sắc, được lọc qua những yếu tố vật lý và công nghệ khác nhau?
Dù có những công cụ hỗ trợ sao lưu hình ảnh gốc, nhưng nhiếp ảnh tái tạo tác phẩm nghệ thuật lại phức tạp và cầu kỳ hơn cả chỉnh sửa ảnh thông thường. Các nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp phải chụp hàng loạt ảnh từ nhiều góc độ, trong các điều kiện ánh sáng khác nhau, rồi ghép lại để tái hiện đúng bản chất tác phẩm, mà không làm mất đi vẻ tự nhiên của chất liệu và những khía cạnh bất hoàn hảo vốn có. Quy trình này không hề đơn giản và không phải nghệ sĩ nào cũng có thể tiếp cận được, vì nó yêu cầu thiết bị chuyên nghiệp, kỹ thuật cao và thời gian dài. Những nhiếp ảnh gia này không chỉ điều chỉnh ánh sáng hay thêm hiệu ứng, mà họ phải tái hiện trung thực từng chi tiết của tác phẩm mà không làm thay đổi ý nghĩa hình ảnh theo xu hướng thị giác.
Tuy nhiên, điều này vẫn chưa thể hoàn toàn tái tạo "aura" của tác phẩm. Bởi vì một tác phẩm nghệ thuật không chỉ là một vật thể đơn thuần — nó còn gắn với bối cảnh không gian và thời gian mà nó được thưởng thức. Liệu nhiếp ảnh có thể tái hiện đầy đủ những yếu tố này? Đôi khi, chính tôi cũng phải "mô phỏng" cái aura đó bằng cách chỉnh sửa màu sắc hay bối cảnh. Trong tác phẩm nổi tiếng The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction (Tác phẩm Nghệ thuật trong Thời đại Tái Sản Xuất Cơ Học), Benjamin đã chỉ ra rằng nguyên bản của tác phẩm nghệ thuật không chỉ là một bức tranh hay một vật thể vật lý, mà là cách chúng ta trải nghiệm chúng trong một không gian thực tế. Nhưng trong thời đại mà con người sống nhiều hơn trên mạng, các tác phẩm vật lý sẽ luôn gắn liền với bản mô phỏng của chúng trong không gian kỹ thuật số.
Khi một tác phẩm nghệ thuật vật lý được tái tạo dưới dạng hình ảnh kỹ thuật số, nó không chỉ là bản sao cơ học. Hình ảnh kỹ thuật số của tác phẩm đó mang trong mình một "aura" riêng biệt — mặc dù không phải là vật thể gốc. Ví dụ, một món đồ gốm khi được chụp dưới ánh nắng mặt trời sẽ có một sắc thái khác biệt so với khi nhìn trực tiếp bằng mắt thường, nhưng nó vẫn truyền tải được cảm xúc và giá trị nghệ thuật của chính nó, mặc dù đã qua màn hình và ánh sáng kỹ thuật số.
Trong thời đại kỹ thuật số, hình ảnh đã trở thành một phần không thể tách rời của tác phẩm nghệ thuật. Một bức tranh, một chiếc cốc gốm hay bất kỳ tác phẩm vật lý nào khi được tái tạo dưới dạng hình ảnh không chỉ là bản sao — chúng có thể chứa đựng những cảm xúc và thông điệp riêng biệt, mang một "aura" mới, được hình thành qua cách thức tái hiện đó. Dù tác phẩm gốc vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc tạo ra giá trị nghệ thuật, nhưng hình ảnh kỹ thuật số cũng có thể đủ để thỏa mãn nhu cầu thị giác và cảm xúc của người thưởng thức.
Điều này khiến chúng ta đặt câu hỏi: liệu chúng ta có thực sự cần phải sở hữu vật thể thực để cảm nhận và trải nghiệm giá trị nghệ thuật, khi hình ảnh kỹ thuật số có thể mang lại cảm xúc và sự tiếp cận tương tự?
2.Tìm kiếm 'Aura' trong thế giới hình ảnh kỹ thuật số
Trong thế giới hình ảnh kỹ thuật số, chúng ta dễ dàng rơi vào cám dỗ của sự hoàn hảo, của những bức ảnh "tốt hơn", "sạch hơn" và "rực rỡ hơn". Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là giá trị thực sự của nghệ thuật bị phai nhòa. Sự cân bằng là chìa khóa: giữa việc giữ lại "aura" nguyên bản của vật thể và việc tái hiện nó trong không gian kỹ thuật số. Việc tạo ra aura không phải là cường điệu hóa, mà là tìm lại điểm cân bằng — nơi hình ảnh kỹ thuật số không làm mờ đi những giá trị cốt lõi của tác phẩm vật lý, mà thay vào đó, làm nổi bật được sự sống động và cảm xúc mà tác phẩm mang lại.
Ví dụ, một chiếc bình gốm với lớp men rạn có thể được mô phỏng chính xác đến từng chi tiết nhỏ qua ảnh kỹ thuật số, từ vết nứt cho đến lớp men không đều. Tuy nhiên, việc tái hiện chính xác này lại chưa chắc đã mang lại trải nghiệm đúng đắn về aura của chiếc bình. Nếu người nghệ sĩ chỉ dừng lại ở việc sao chép hoàn hảo tác phẩm gốc của anh ta lên màn hình kỹ thuật số, thì người xem chỉ thấy được hình ảnh vật lý của chiếc bình — nhưng không phải là quá trình sáng tạo, sự cô đơn trong studio. Đó chính là sự thiếu hụt trong trải nghiệm nghệ thuật, khi mà bối cảnh và cảm xúc trong quá trình sáng tạo không được truyền tải.
Do đó, một sự điều chỉnh, một chút thêm thắt vào hình ảnh không chỉ để làm cho nó "hoàn hảo" hơn, mà để mang lại chiều sâu và cảm giác về quá trình sáng tạo, có thể giúp hình ảnh đó chạm vào aura mà nghệ sĩ muốn người xem cảm nhận. Đây là sự cân bằng giữa cái nhìn thoáng qua và trải nghiệm sâu sắc về nghệ thuật.
Vậy nên, dù có là ảnh chụp hay tác phẩm gốm thủ công, bản chất của nghệ thuật không nằm ở việc tái tạo hoàn hảo, mà ở sự cân bằng giữa sự chân thực và vẻ đẹp, giữa vật thể và hình ảnh, giữa cái nhìn thoáng qua và cảm nhận sâu sắc. Đó chính là lúc aura của một tác phẩm thật sự được thể hiện — không chỉ qua chất liệu hay hình ảnh, mà qua cách chúng ta trải nghiệm và kết nối với chúng.
3. Nghệ sĩ giữa hai cực: kỹ thuật số cường điệu và sự chân thực thiếu 'Aura'
Trong bối cảnh chuyển đổi số và sự phát triển của mạng xã hội, nghệ sĩ thủ công đang đứng trước thách thức lớn trong việc duy trì bản sắc nghệ thuật truyền thống trong khi vẫn tận dụng các nền tảng số để giới thiệu và tiêu thụ sản phẩm.
Mạng xã hội thúc đẩy một hệ giá trị thẩm mỹ dễ nhận diện: sản phẩm sạch sẽ, đồng nhất, bố cục gọn gàng, màu sắc dịu mắt, ánh sáng hoàn hảo. Tuy nhiên, khi hình ảnh thủ công bị đẩy vào logic của truyền thông hình ảnh, bản thân nó đứng trước nguy cơ đánh mất ngôn ngữ vật chất riêng: dấu vết của thời gian, sai số của tay nghề, hay tính bất định của chất liệu.
Câu hỏi đặt ra không phải là phủ nhận cái đẹp thị giác, mà là làm sao để tái định nghĩa nó trong bối cảnh thực hành thủ công. Cái đẹp, khi đó, không đơn thuần đến từ sự hoàn hảo kỹ thuật, mà còn từ khả năng “cho phép sai” — một cách có chủ đích và có kiểm soát. Việc trình bày sản phẩm thủ công trên môi trường số vì thế trở thành một thao tác lựa chọn: giữa hình ảnh dễ chia sẻ và hình ảnh trung thực; giữa việc thu hút sự chú ý nhanh chóng và việc duy trì chiều sâu nghề nghiệp lâu dài. Đây không chỉ là vấn đề thẩm mỹ, mà còn là vấn đề chiến lược làm nghề.
Nghệ sĩ cần tìm ra điểm cân bằng giữa việc thể hiện sự hoàn hảo kỹ thuật và việc chấp nhận những sai sót tự nhiên của thủ công, giữa việc thu hút sự chú ý tức thời trên mạng xã hội và việc duy trì giá trị nghệ thuật lâu dài. Điều này đòi hỏi sự tinh tế trong việc lựa chọn hình ảnh, cách thức trình bày và thông điệp mà họ muốn truyền tải, nhằm bảo vệ và phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống trong thời đại số.
4. Thanh lọc thị giác trong thời đại kỹ thuật số
Trong thời đại kỹ thuật số, việc tiếp xúc liên tục với một lượng lớn hình ảnh kỹ thuật số có thể dẫn đến sự bão hòa cảm xúc, khiến chúng ta khó cảm nhận được vẻ đẹp thực sự của thế giới xung quanh. Như đã đề cập ở phần trước, sau nhiều nỗ lực thêm thắt "aura" vào mọi bức ảnh, tôi nhận ra rằng sự kỳ vọng về thực tế rực rỡ đôi khi lại làm mất đi sự chân thực của khoảnh khắc.
Việc tìm kiếm sự cân bằng giữa việc thể hiện cái đẹp thị giác và việc duy trì sự chân thực trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Trong khi sự cầu toàn phủ lên mọi bức ảnh trên Instagram, tôi chỉ ước mình được rời mắt khỏi màn hình máy tính trong một tuần để lấy lại thị giác thuần túy.
Comments