*Etsy là một nền tảng trực tuyến chuyên bán đồ thủ công có trụ sở tại Hoa Kỳ. Được ra mắt vào năm 2005, Etsy nhanh chóng trở thành một nơi kết nối các nghệ sĩ, nghệ nhân với khách hàng trên toàn cầu. Nền tảng này nổi bật với sự hỗ trợ cho những sản phẩm cá nhân hóa, những thứ bạn không thể tìm thấy ở các thương hiệu đại trà.
Với tư cách một nghệ sĩ độc lập, tôi phân mảnh vào hai thế giới khác nhau. Một bên là trong cộng đồng những nghệ sĩ làm việc cho người khác, thiết kế những thứ mà người khác cần hoặc yêu cầu rồi được trả công. Tôi của thế giới này thường xuyên cảm thấy bất mãn vì thứ tôi tạo ra không liên đới gì với cái tôi bên trong mà tôi có nhu cầu phát tiết. Bên kia là trong thế giới lý tưởng của những cá thể có sự tự do theo đuổi nghệ thuật thuần túy, không bị ràng buộc bởi các nhu cầu thương mại. Hai loại nghệ sĩ này trong tôi thường xuyên mâu thuẫn với nhau, thường nghi ngờ chính mình và không biết con đường nào nên đi.
Nhưng nếu có một khoảng trung gian, nơi sự sáng tạo và thương mại song hành, nơi nghệ thuật của bạn có thể mang tính thương mại mà không đánh mất bản sắc, thì sao? Thì đó chính là một cứu cánh cho tâm hồn và túi tiền của chúng ta, đó chính là Etsy - một nền tảng trực tuyến tại Mỹ, tương tự như Shopee mà chúng ta quen thuộc, nhưng dành riêng cho những đối tượng có nhu cầu mua bán sản phẩm nghệ thuật. Ở đây, các nghệ sĩ cũng chính là các chủ doanh nghiệp nhỏ, tự sản xuất và vận hành doanh nghiệp của mình, bán ra khắp thế giới. Nhưng sự băn khoăn vẫn luôn tồn tại: Etsy có phù hợp với các nghệ sĩ thủ công độc lập, coi Etsy như là nguồn sống chính không?
Cuộc phiêu lưu từ khi vẽ để được nhận lương tới khi được tự trả lương cho chính mình
Tài chính gia đình tôi thường thôi. Tôi là người đầu tiên trong gia đình chọn kiếm sống trong lĩnh vực nghệ thuật. Bố mẹ tôi là những người thực tế, cho rằng họa sĩ luôn nghèo kiết xác và họ không đủ giàu để tôi cứ nhong nhong vẽ vời vớ vẩn, dĩ nhiên đã phản đối kịch liệt giấc mơ trở thành họa sĩ truyền thống của tôi. Nhưng họ lại hướng tôi tới một nghề nghiệp mà tới nay tôi phải công nhận là hợp với bản thân mình hơn mọi nghề khác - nghệ sĩ mỹ thuật ứng dụng. Ôi sao mà họ tinh tường và thức thời đến thế! Tôi vô cùng biết ơn lựa chọn đó, vì, "cơm áo không đua với khách thơ" (Xuân Diệu), một khi đối mặt với thực tế cuộc sống khắc nghiệt, mọi mầm mống sáng tạo sẽ thui chột. Bố mẹ tôi có thể không nhận ra, nhưng cách tiếp cận thực dụng của họ đã cho tôi một phương hướng để tôi theo đuổi lý tưởng của mình, dù phải đi đường vòng.
Rốt cuộc là, tôi trở thành một "công nhân thiết kế"— thiết kế các bộ nhận diện thương hiệu cho các công ty, chỉ đạo nghệ thuật cho các chiến dịch quảng cáo của doanh nghiệp, tạo ra các câu chuyện truyền thông mùi mẫn cho những nhiếp ảnh gia hoặc họa sĩ minh họa có danh tiếng sẵn kiểu KOL ( vì vậy họ có đặc quyền để người khác sáng tác ra câu chuyện đời mình và thiên hạ mặc nhiên coi đó là tuyên ngôn của họ). Tôi đã làm những việc ấy trong vài năm, sự ức chế tăng cùng với lương nhưng tôi không thực sự tìm ra một lối thoát nào khả dĩ. Khi nghĩ về khả năng thoát khỏi đời sống agency, các vấn đề nhì nhằng của việc tự doanh ùa tới trong suy tưởng. Ý tưởng về việc bán cái gì, bán cho ai làm tắc nghẽn mọi nơ-ron thần kinh mong manh trong đầu tôi.
Nhưng, theo thời gian, tôi lớn khôn lên, gặp được những nhân tố quan trọng giúp sắp xếp lại nhân sinh quan cần thiết để tôi có thể bước vào thế giới kinh doanh. Tôi cũng đã tiết kiệm đủ tiền để tồn tại trong những năm đầu khi mà doanh thu đìu hiu. Tôi trở thành "nghệ sĩ 1.5", không thuộc thế giới thứ nhất cũng chẳng thuộc thể giới thứ 2 - người có một chân trong thế giới nghệ thuật chức năng và một chân trong thế giới sáng tạo thực sự. Tôi không làm những thứ người ta bảo tôi làm nữa. Tôi bắt đầu làm những thứ vì tôi muốn làm.
Tuy nhiên, có một khía cạnh mà tôi sẽ không nhúng chân vô, chính là cái thế giới "fine art" ngày nay. Đây là một thế giới mỹ thuật bị mông má bởi truyền thông xã hội và branding, nơi trọng tâm chuyển từ sự thể hiện nghệ thuật chân chính sang việc tạo ra một thương hiệu. Trong không gian này, nghệ thuật đích thị là một thứ hàng hóa - được tiếp thị và bán với giá triệu đô, bất kể tay nghề thực sự của nghệ sĩ hay giá trị nội tại của tác phẩm. Branding cũng là một dạng nghệ thuật, nhưng không phải là "fine art". Những nghệ sĩ thành công trong môi trường này thường là những người có sự hậu thuẫn tài chính rất lớn, cho phép họ tự do bay bổng, và còn thêm nữa: nếu kỹ năng của họ không xuất chúng, họ luôn có thể lợi dụng truyền thông để đánh bóng tên tuổi và thuyết phục thế giới rằng tác phẩm của họ có giá triệu đô. Tôi không có những hậu thuẫn này. Vì vậy, để tránh trở thành kẻ thất bại, tôi cần tạo ra các tác phẩm có tính ứng dụng, và tìm cách dung hòa nó với gu thẩm mỹ của tôi. Tôi không thể dán một quả chuối lên tường để kiếm sống dù thế giới thể nghiệm trong tôi cũng tràn đầy như ai kia.
Etsy: một nền tảng thương mại cho nghề thủ công đầy hứa hẹn
Lần đầu tiên tôi biết đến Etsy là khi còn làm thiết kế đồ họa trong một agency quảng cáo. Tôi lướt web khi rảnh tay và tìm thấy trang web của Etsy. Khi đó tôi nhận mức lương trung bình, có lẽ cao hơn hầu hết người Việt làm công ăn lương và có vẻ nhàn nhã theo con mắt quan sát của bố tôi, nhưng tôi bị bóp nghẹt trí tuệ vì luôn phải làm theo yêu cầu của người khác - những yêu cầu ngớ ngẩn và lòng vòng. Đích thị những người đưa ra yêu cầu không hiểu gì về thiết kế nhưng lại có nhiệm vụ phải nói cho những người rất hiểu về ngôn ngữ hình ảnh thứ mà họ tưởng tượng. Một vòng lặp giao tiếp vô tận nhưng không bao giờ tìm được tiếng nói chung.
Trong khi tôi quay cuồng với những người có gu thẩm mỹ nghèo nàn suốt cả ngày, thì Etsy lúc ấy giống như một thiên đường tràn đầy các món đồ lộng lẫy và những người bán cá tính. Chỉ ngắm đồ thôi đã đủ để thoát ly thực tại rồi. Và lần đầu trong đầu tôi nhìn ra con đường để thoát khỏi kiếp văn phòng.
Lúc đó và đến mãi sau này, tôi chưa bao giờ tưởng tượng mình có thể điều hành một cửa hàng trực tuyến solo. Có một phần nào đó trong tôi phản xã hội và tôi không muốn phô bày bản thân - điều kiện cần để tạo dựng niềm tin bán hàng. Tôi đã tin rằng mình cần ai đó trợ lực, nên luôn ngó nghiêng xung quanh xem ai có thể trở thành đối tác, giúp tôi nói hộ tiếng lòng. Họ có thể chiếm hết vinh quang sân khấu xã hội cũng được, còn tôi chỉ cần được công nhận với tư cách nghệ sĩ sáng tác. Nhưng tôi không tìm được ai cả. Họ sợ. Họ không nhìn ra hình ảnh doanh nhân trong tôi. Họ nghĩ tôi quá bay bổng để làm thứ gì đó có lý trí. Họ đã nhầm to và bây giờ tôi chẳng cần ai để hợp tác với mình sau khi đã một mình tìm ra cửa ngõ tiến vào con đường Etsy, hoặc nói rộng hơn là con đường tự doanh. Tôi không nghĩ tới việc quay lại.
Đến giờ, tôi đã lặn ngụp trong Etsy được gần một năm, nhưng có một điều là nó không có nhiều màu hồng giống tôi hình dung trước đây. Ngày nay, Etsy tràn ngập những người bán hàng thuần túy, chứ không là mảnh đất cho những nghệ sĩ độc lập tự doanh. Tôi đã tham gia vài hội nhóm cho người bán Etsy trên Facebook và nhiều người nói rằng "thủ công" nghĩa là khi chụp ảnh demo sản phẩm, cần có bàn tay của người bán trong khung hình. Có lố bịch không cơ chứ? Những người này làm cho Etsy giống chợ trời Amazon hơn bao giờ hết. Họ thuê những "công nhân thiết kế" (có lẽ trong số những người này có ai đó giống tôi của ngày xưa) tạo vô số những hình linh tinh nhờ AI và các công cụ thiết kế trực tuyến và chạy quảng cáo phủ khắp mặt trận. Tôi là người phải đầu tư thời gian để sản xuất, đơn giản là bị chìm nghỉm ở đó như bao người còn tin vào lý tưởng đồ thủ công của Etsy.
Etsy: một nền tảng vô định của những khả năng
Nhưng điều kinh hãi nhất làm tôi cứ nhấp nhổm trong công việc là vì Etsy hết lần này lần khác đình chỉ tài khoản của tôi mà không có lý do rõ ràng. Cho những ai chưa biết: Etsy có quy định ngặt nghèo vể chính sách đồ thủ công và bản quyền, tuy rất nhiều lần họ để lọt lưới. Tôi không vi phạm bất cứ thứ gì mà họ nêu ra, nhưng tôi vẫn bị treo tài khoản. Và quan trọng là tôi không được biết về khả năng nào dẫn tới việc bị bot Etsy gắn cờ để nếu có thì tôi có thể chỉnh sửa, dù đã kháng cáo và liên hệ với Etsy nhiều lần. Có nhiều người với tâm lý yếu đuối cho rằng không ai có quyền than phiền về Etsy vì họ đã rộng lòng tạo ra cho chúng ta một nền tảng để giao dịch. Xin thưa điều đó không đúng, vì ai cũng phải nộp phí để tham gia nền tảng này, thêm phí để niêm yết sản phẩm. Rất nhiều phí khác nữa. Điều này tạo ra một mối quan hệ song phương nên tôi được quyền bất mãn khi họ không giải quyết vấn đề của tôi hợp lý khiến doanh thu của tôi bị ảnh hưởng nghiêm trọng, phải không? Tôi vẫn có khách hàng ở đó đặt vài món đồ, nhưng Etsy đã chặn tất cả các giao dịch, và từ đó đến nay thì doanh số là số 0 tròn trĩnh. Tôi xác định đây là hệ quả từ việc Etsy để những người bán POD—hầu hết trong số họ thậm chí không phải là nhà thiết kế đồ họa - chiếm lĩnh nền tảng. Etsy dường như đã chọn cách dễ hơn là" giết nhầm còn hơn bỏ sót": đình chỉ mọi tài khoản có dấu hiệu vi phạm mà không giải thích (mặc dù nhiều dấu hiệu chỉ là nhầm lẫn từ hệ thống), ngay cả khi điều đó có nghĩa là đình chỉ nhầm những người bán vô tội, cũng là những nghệ sĩ tuyệt vọng.
Đến thời điểm này, tôi gần như đã từ bỏ 90% nỗ lực quay lại Etsy. Ngay cả khi cửa hàng của tôi được kích hoạt lại trong tương lai vô định, tôi cũng sẽ giới hạn thời gian dành cho nó để tập trung vào các kênh bán hàng khác. Vì dễ hiểu thôi, Etsy không cho tôi một nền tảng để xây dựng doanh cơ sở thương mai. Nó mong manh tới mức có thể bị sụp bất cứ lúc nào, theo những gì tôi tìm hiểu qua vô số topic trên Reddit.
Còn lựa chọn nào khác cho những người muốn tự doanh đồ thủ công?
Hãy đối mặt với thực tế - bán hàng không phải chuyện dễ dàng. Bán sản phẩm nghệ thuật còn khó hơn nữa vì nghệ thuật không phải thứ thiết yếu.
Bạn có thể thử tạo một website của riêng mình để quảng bá và bán sản phẩm, giống như cái tôi đang làm. Nhưng bạn ơi, đó là một núi việc gây kiệt quệ tâm hồn. Nếu bạn là một graphic designer hoặc nghệ sĩ thiết kế sản phẩm, thì khả năng cao là bạn chỉ nhìn thấy khía cạnh UI của trang web. Vậy còn hosting website, xử lý thanh toán và tự làm SEO để đưa khách hàng đến với bạn thì sao? Bạn phải học và làm mọi thứ từ đầu nếu bạn không có chi phí cho khoản này. Hơn nữa, trừ khi bạn đã xây dựng được một lượng fan hùng hậu trước đây hoặc có tiền để chi cho quảng cáo, thì sẽ rất khó để được chú ý trong đại dương nội dung online mênh mông.
Rồi còn bán sản phẩm ở các hội chợ thì sao? Thị trường nội địa cho hàng thủ công nhỏ bé vô cùng. Người Việt vừa mới thoát nghèo, dân chúng không có tư duy để trân trọng thời gian và công sức tạo ra một sản phẩm độc đáo. Những sản phẩm sản xuất hàng loạt từ Trung Quốc đang thống trị thị trường. Vừa rẻ, vừa bắt mắt, lại dễ mua. Ngay trong các hội chợ đồ thủ công, vẫn xuất hiện những sản phẩm sản xuất đại trà từ đất nước láng giềng đóng mác thủ công mà hầu hết người tiêu dùng bình thường không có khả năng phân biệt. Nhưng cứ phải làm thôi.
Tôi không thể tự đánh lừa bản thân rằng thị trường của Etsy kém ưu việt so với 2 cách tôi vừa nêu để an ủi chuyện tôi hiện đang bị đá ra khỏi nền tảng. Etsy có những người hiểu rằng mua sản phẩm thủ công không chỉ là sở hữu một món hàng, mà còn là hỗ trợ một nghệ sĩ, một người sáng tạo, một giấc mơ. Những khách hàng của Etsy biết trân trọng những sản phẩm thủ công thực sự, những người sẵn sàng chi thêm một chút tiền vì họ biết rằng những gì họ nhận được có một câu chuyện đi kèm. Họ không tìm kiếm lựa chọn rẻ nhất; họ tìm kiếm thứ gì đó có linh hồn. Đó là những khách hàng lý tưởng.
Phán quyết cuối cùng: Liệu rằng có nên đầu tư thời gian và công sức để bán sản phẩm nghệ thuật trên Etsy không?
Vậy, Etsy vẫn là nền tảng đáng để các nghệ sĩ độc lập kiếm kế sinh nhai chứ? Chắc là có, mọi người vẫn nên thử nền tảng này, mặc dù cá nhân tôi cảm thấy nó đầy tính may rủi, và hy vọng không ai phải đánh đu với việc đình chỉ vô lý như tôi. Nếu yên ổn trên nền tảng này, bạn có thể tạo ra thu nhập và được làm việc theo ý mình. Trong trường hợp không may, bạn sẽ mất nhiều năng lượng, nhưng bạn sẽ có kinh nghiệm đối phó với những chuyện trời ơi.
Комментарии